ایلام عروس طبیعت زاگرس

استان ایلام با اینکه به دلیل همجوار بودن با کشور عراق در زمان جنگ خسارت های بسیاری به خود دید اما هنور هم زیبایی های خود را دارد. این استان در حال حاضر رو به پیشرفت و بازسازی است. ایلام دارای منابع عظیم نفت و گاز بوده و کارخانه سیمان آن با کیفیت ترین سیمان ها را تولید می کند. ایلام در کنار منابع غنی، از آب و هوایی خوش و طبیعتی بکر برخوردار است. اگر تمایل دارید از ایلام شناخت بیشتری پیدا کنید با ما همراه باشید. ما در این مقاله قصد داریم به معرفی ایلام و ویژگی های مختلف آن بپردازیم.

معرفی شهر ایلام

شهر ایلام به عنوان مرکز استان ایلام در غرب کشور قرار دارد. این شهر از سمت غرب با کشور عراق هم مرز است. در این شهر اقوام مختلفی چون کرد، لر و لک زندگی می کنند. قدمت شهر ایلام به زمان های بسیار دور می رسد یعنی زمانی که قسمتی از این شهر عیلام باستان بوده است، شهری که حدود 3000 هزار سال قبل از میان رفت. ایلام با داشتن بناهای تاریخی و مکان های تفریحی، شهری مناسب برای حضور گردشگران است. این شهر دارای دو دانشگاه مهم علوم پزشکی ایلام و دانشگاه ایلام می باشد و از منابع نفت و گاز خوبی برخوردار است.
در تاریخ طبری در مورد مرگ مهدی خلیفه عباسی اشاره شده که او به ماسبذان رفته و در همان جا وفات یافته است. در واقع محل دفن او در دهکده "رذ" از دهکده های ماسبذان بوده که در شهر ایلام امروزی قرار داشته است. شهر ایلام از اوایل قرن چهارم تا اوایل قرن ششم به عنوان پایتخت حسنویه درآمد. همچنین زمان زیادی یکی از مناطق ایالت کرمانشاهان محسوب می شد. 
در زمان های گذشته ایلام با نام ده بالا شناخته می شد اما بعدها با حکومت حسینقلی خان ابوقداره، والی لرستان پشتکوه و ساخت و ساز های جدید، این شهر به حسین آباد معروف شد. این تغییر نام ادامه پیدا کرد به طوری که در دوره قاجار چون ایلام مقر تابستانی والی بود به لرستان پشتکوه معروف شد. سرانجام در شهریور 1307 شمسی با توجه به قدمت تاریخی این شهر و تصویب شدن توسط فرهنگستان ایران به "ایلام" نامگذاری شد. در سال 1352 نیز از استان پنجم به مرکزیت کرمانشاه جدا و به استانی مستقل تبدیل گردید.

مساحت و جمعیت ایلام

بر طبق سرشماری سال 1395 ایلام دارای جمعیتی به اندازه 194.130 نفر است. این شهر دارای مساحتی به اندازه 19600.62 هکتار می باشد که دارای سطح جنگل های آن 102724.21 هکتار، مراتع آن 70484.43 و اراضی 23292 هکتاری است. بلندترین نقطه استان ایلام قله کان صیفی در کبیرکوه با ارتفاع 3062 متر از سطح دریاست که این قله در شهر ایلام واقع شده است. کوتاه ترین نقطه شهرستان از نظر ارتفاع نیز 196 متر از سطح دریا فاصله دارد.

فرهنگ و آداب و رسوم ایلام

شهر ایلام مانند بسیاری از شهرهای دیگر آداب و سوم و فرهنگ خاص خود را دارد. این آداب و رسوم در موقعیت های مختلفی چون اعیاد، مراسم خواستگاری، ازدواج و سوگواری متجلی می شود. در ادامه به معرفی برخی از آداب و رسوم های این منطقه می پردازیم.

• اعیاد

در شهر ایلام مانند سایر نقاط کشور اعیاد را گرامی داشته و به شادی می پردازند. قبل از رسیدن عید نوروز در چهارشنبه سوری آتش می افروزند. با فرا رسیدن عید به دید و بازدید عید تا روز سیزدهم می پردازند. در نهایت نیز در سیزده بدر به باغ ها، تپه ها و مکان های تفریحی می روند و روز سیزده خود را بدر می کنند. در روز عید فطر نیز نماز جماعت عید فطر را به پا می دارند و پس از آن به دید و بازدید می پردازند.

• مراسم خواستگاری

در ایلام قبل از جلسه خاستگاری فردی از طرف خانواده پسر به خانه دختر می رود و درخواستشان را مطرح می سازند سپس در مورد روز خواستگاری صحبت می کنند. پدر دختر پس از درخواست مهلت چند روزه با اقوام و خویشان خود مشورت می کند و پس از نظر مثبت روزی را برای خواستگاری مشخص می کند. در روز خواستگاری پس از انجام پذیرایی، بزرگ فامیل، دختر را از پدرش خواستگاری می کند. پس از موافقت پدر، یکی از مردان خانواده پسر دست پدر دختر را می بوسد و این دست بوسی در واقع قطعی بودن ازدواج را نشان می دهد.

• مراسم دیاری

یکی از آداب و رسوم ایلامی ها در ارتباط با مراسم عروسی مربوط به روزی است که اصطلاحا به آن "دیاری" گفته می شود. در این مراسم که در واقع همان شیرینی خوران است مادر پسر لباس های هدیه ای را به تن دختر می پوشاند و خواهر بزرگتر پسر کلوانه همان انگشتر را دست دختر می کند و سپس به شادی و پایکوبی می پردازند. بعد از انجام این مراسم داماد به خانواده دختر در امور درو، خرمن برداری و گله داری کمک می کند و تمامی هزینه های دختر از این زمان به بعد به عهده خانواده پسر است.

• مراسم دزیرانی

در این مراسم نیز که از مراسم مربوط به عروسی است شیرینی ها و هدایای داماد به عروس را مشخص می کنند. چند روز قبل از این مراسم، داماد مواد خوراکی مانند قند، برنج، چند رأس گوسفند را به منزل پدر عروس می فرستد. آن گاه یک روز را معین می کنند و نزدیکان دو خانواده را برای نهار دعوت می کنند. بعد از نهار بزرگان دو خانواده میزان شیربهاء و طلا را تعیین می کنند.

• مراسم چمر

در محلات روستایی و عشیره ای ایلام در سوگ عزیزان از دست رفته نوای غمگینی نواخته می شود که به آن "چمر" می گویند. این مراسم در سه زمان نزع، تدفین و سوگواری برگزار می شود. مراسم چمر تا نیمروز و تاریک شدن هوا ادامه می یابد. در انتهای روز به میهمانان شام می دهند که به آن "شه و شیم" یعنی شام عزا گفته می شود.

مذهب و زبان مردم ایلام

تا قبل از ورود اسلام به کشور دین مردم ایلام مانند بسیاری دیگر از نقاط کشور، دین زرتشت بود. خدای آن ها خدای اهورا مزدا خدای خوبی ها و روشنایی ها بود که در مقابل اهریمن خدای تاریکی و ظلمات قرار داشت. آن ها عناصری مانند آب، آتش و خاک را مقدس می دانستند و آداب و مراسم خاصی برای استفاده از آن ها داشتند.
پس از ورود اسلام به کشور تعداد زیادی از مردم این شهر با تعالیم اسلام به این دین گرویدند. بعد از مرگ پیامبر اسلام دو فرقه شیعه و سنی در دین اسلام پدید آمد که ایلام به دلیل مجاورات با عراق و تبلیغات مروجین شیعه از همان زمان به مذهب شیعه گرایش پیدا کرد. در حال حاضر بیش از 99.93 درصد جمعیت این منطقه را شیعیان تشکیل می دهند. 

مردم ایلام به گویش های مختلفی صحبت می کنند. از جمله این ها می توان به گویش کلهری، مهکی، پشتکوهی به عنوان گویش های زبان کردی اشاره کرد. همچنین گویش هایی مانند شوهانی به عنوان گویش لری در این استان وجود دارد. علاوه بر این ها در جنوب استان ایلام منطقه ای به نام موسیان وجود دارد که مردم آن جا به زبان عربی صحبت می کنند.
زبان کردی از دو شاخه اصلی زبان های هندی و زبان های ایرانی شکل گرفته است. زبان های هندی شامل پنجابی، گجراتی، بهاری، بنگالی، هندی غربی و شرقی و راجاسانی است. زبان ایرانی نیز شامل فارسی کهن و نو، کردی، بلوچی، زبان منطقه پامیر، اسیتی در منطقه قفقاز و افغانی است.
گونه های مختلف کردی جنوبی مانند کردی کلهری، کردی ایلامی و لکی در نقاط مختلف استان ایلام وجود دارد. از میان این گونه های کردی ایلامی که آن را فیلی نیز می نامند در مناطق زیادی از استان ایلام متداول است. گویش فیلی دارای لهجه های گوناگونی است که مهمترین آن ملکشاهی، خزلی، آبدانانی، ایلامی و بدره ای می باشد. هر کدام از این لهجه ها در قسمت های مختلف ایلام کاربرد دارند.

 آب و هوای ایلام

شهر ایلام با قرار گیری در میان کوه ها و ارتفاعات جنگلی دارای آب و هوای معتدل کوهستانی است. میانگین دمای سالانه در این منطقع 13/2 درجه سانتی گراد، میانگین بارش سالانه 620 میلی متر و روزهای یخبندان سال 67 روز است. مطالعات هواشناسی نشان داده  که ایلام حوالی ماه دی-بهمن دارای سردترین هوا و هنگام ماه تیر- مرداد دارای گرمترین هوا است.

جاهای دیدنی ایلام

ایلام به جهت داشتن آب و هوایی خوش و طبیعت زیبا در طول سال مورد توجه بسیاری از گردشگران است. مکان های دیدنی بسیاری در این منطقه وجود دارد که بازدید از آن ها خالی از لطف نخواهد بود. از جمله این مکان ها می توان به تنگ کافرین، کوه اهوران، نقش برجسته گل گل ملکشاهی، کاخ فلاحتی، تنگ رازیانه، غار کناتاریکه، کوه قلاقیران، روستای بانقلان، آبشار اما، قلعه اسماعیل خان و پارک ملت ایلام اشاره کرد. در ادامه به معرفی برخی از این مکان های دیدنی می پردازیم.

• تنگ کافرین

یکی از بکرترین و زیباترین مکان های دیدنی ایلام تنگ کافرین است. درون تنگ، آب های جاری جریان دارند که از کوه های عظیم کبیرکوه سرچشمه می گیرند. این آب های جاری پس از گذر از تنگ کافرین به رودخانه سمیره می ریزند. تنگ کافرین دارای طول دو کیلومتر است و در یک کیلومتری آن برکه آب زمزم قرار گرفته است. از جذاب ترین تفریحات در این تنگ قایق سواری است. به هنگام قایق سواری در طول تنگ می توانید از منظره زیبا و سکوت دلچسب آن لذت ببرید.

• کوه اهوران

از دیگر جاهای دیدنی و سرسبز ایلام می توان به کوه اهوران اشاره کرد. از آن جایی که ایلام منطقه ای کوهستانی است عجیب نیست که بسیاری از مکان های دیدنی آن را کوه ها و قله های بلند تشکیل داده است. کوه اهوران واقع در 80 کیلومتری شمال شرقی ایران یکی از معروفترین کوه های این منطقه است. برای کسانی که به کوهنوردی و گردش در ارتفاعات علاقه مند هستند صعود به کوه 2120 متری اهوران بی شک تجربه ای لذت بخش خواهد بود.

• نقش برجسته گل گل ملکشاهی

یکی دیگر از جاهای دیدنی ایلام نقش برجسته گل گل ملکشاهی است. این نقش برجسته در روستایی به نام گل گل بین مرکز استان ایلام و شهرستان ملکشاهی وجود دارد. قدمت این نقش برجسته به زمان تمدن آشوریان می رسد و وجود همین اثر تاریخی باعث شهرت روستای گل گل گردیده است. نقش برجسته در میان تنگه بزرگ با صخره های بلند واقع شده است.

• غار کناتاریکه

غار کناتاریکه به عنوان یکی دیگر از جاذبه های گردشگری ایلام در فاصله 35 کیلومتری مسیر ایلام-دره شهر در ارتفاعات سیوان کوه قرار دارد. اگر به این مکان سفر کنید خواهید دید که دهانه غار به قدری تنگ است که برای ورود به آن باید یک نفر یک نفر داخل آن شد اما هر چه پیش تر بروید ارتفاعات بیشتری را مشاهده خواهید کرد. هوای داخل غار آن قدر سرد است که می توانید مطمئن باشید جانوری در آن زندگی نمی کند. با گذراندن ساعاتی در این غار می توانید تجربه ای هیجان انگیز برای خود ایجاد کنید.

• کوه قلاقیران

کوه قلاقیران به عنوان یکی دیگر از مکان های دیدنی ایلام از اهمیت بالایی برخوردار می باشد به طوری که نماد شهر ایلام معرفی شده است. این کوه در 5 کیلومتری غرب شهرستان ایلام قرار دارد و اطراف آن با چشم اندازهای زیبایی محصور می باشد. تفرجگاه های جنگلی ششدار و منجل از جمله این چشم اندازهاست. کوه قلاقیران دارای ارتفاعی به طول 2152 متر است به همین دلیل مکانی مناسب برای کوهنوردان می باشد.

• دره ارغوان

وجه تمایز دره ارغوان با بسیاری از مکان های تفریحی در طبیعت، رنگ ارغوانی آن است. در حالی که اغلب نقاط دیدنی دارای طبیعتی سرسبز هستند دره ارغوان همان طور که از اسم آن مشخص بوده با ارغوان های زیبا پوشیده شده است. دره ارغوان در 3 کیلومتری شمال شرقی ایلام قرار دارد. فصل بهار در این دره، ارغوان ها شکوفه می زنند به طوری که تمام دشت به رنگ ارغوانی در می آید. بنابراین بهترین زمان بازدید از این محیط، فصل بهار است زیرا می توانید زیباترین حالت آن را در بهار ببینید. 

غذاهای محلی ایلام

شهر ایلام در کنار قدمت تاریخی و جاذبه های گردشگری از فرهنگ غذایی خاص خود برخوردار است. انواع خوراکی های محلی مانند آش ها، پلو، آبگوشت، خوراک، شیرینی ها و نان ها در این شهر طبخ می شود که گردشگران می توانند در هنگام سفر به این شهر طعم آن ها را امتحان کنند. 

از جمله غذاهای سنتی ایلام می توان به آبگوشت بامیه، ترخینه، ماسوا، شله امیری، خورش تره کوهی، دنده پلو، گوجه پلو (دمی گوجه)، مکش، جگروز، کوفته سیرابی، قله ماسوا، پرشکه، گوجه پونه، بابا یاری، سختی ایلامی و کپه ایلامی اشاره کرد.

•  از غذای ترخینه و پرشکه به عنوان یک غذای مقوی بیشتر در فصل زمستان و به هنگام شیوع سرماخوردگی استفاده می شود. ترخینه علاوه بر ایلام از غذاهای محلی استان هایی چون کرمانشاه، لرستان و کردستان نیز است. شله امیری نیز به دلیل اینکه حاوی فیبر زیاد و دارای طبعی گرم بوده غذایی مناسب برای کمک به درمان سرماخوردگی است.
• ماسوا یا آش دوغ ایلامی چون سرشار از کلسیم می باشد برای پیشگیری از پوکی استخوان در سنین بالا و رشد استخوان در سنین کودکی بسیار مفید است. این آش علاوه بر ایلام در خوزستان و لرستان نیز تهیه و پخت می شود. 
• خورش تره کوهی از دیگر غذاهای ایلامی از لحاظ رنگ و لعاب شباهت زیادی با قورمه سبزی دارد. گیاه تره کوهی در استان های گیلان، ایلام، کشور ارمنستان، جمهوری آذربایجان و ... به صورت خودرو در فصل بهار رشد می کند. از آن جایی که تره کوهی گیاه پر خاصیتی است در طبخ غذاهای مختلفی به خصوص خورش تره کوهی از آن استفاده می شود.
• دنده پلو یکی دیگر از غذاهای محلی ایلام، غذایی است که در مجالس به همراه ماست، ترشی و سبزی سرو می شود. از آن جایی که دنده پلو غذایی بسیار چرب است افرادی که چربی بالایی دارند بهتر است از مصرف آن اجتناب کنند.
• غذای محلی مکش بسیار شبیه به غذای دمپختک است که علاوه بر ایلام در کردستان نیز طبخ می شود. بابایاری از غذاهای محلی ایلام شباهت زیادی به عدسی دارد و در رشد و تقویت حافظه موثر است. این غذا را هم می توان به عنوان صبحانه و هم به عنوان عصرانه یا شام سرو کرد.
• جگروز به عنوان کباب محلی و سنتی ایلام و لرستان در فهرست آثار ناملموس ایران به ثبت رسیده است. جگروز از دو کلمه "جگر" و "وز" تشکیل شده است که مربوط به مواد تشکیل دهنده آن است. جگروز علاوه بر ایلام و لرستان در کرمانشاه، کردستان و مناطق کردنشین عراق طبخ می شود.

شیرینی و نان های محلی

خوراکی های محلی ایلام به غذاهای آن ختم نمی شود و شیرینی های خوشمزه ای چون کله کنجی، برساقف حلوای بگل، شلکینه و ... را در برمی گیرد. کله کنجی یا گمگمه از شیرینی های خوشمزه محلی ایلام است که معمولا در ایام عید نوروز و شب یلدا پخت می شود. این شیرینی با خرمای خشک و کنجد درست می شود و بسیار مقوی و انرژی زا است. کله کنجی را می توان در تمام فصول سال تهیه کرد و به عنوان میان وعده سرو کرد. 
شلینکه از دیگر خوراکی های محلی ایلام، در بهمن 1399 به عنوان میراث ناملموس ایران در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. این خوراکی که علاوه بر ایلام در استان های لرستان و کردستان نیز طبخ می شود فواید زیادی برای بدن دارد. از جمله فواید آن می توان به پیشگیری و درمان کم خونی، تامین انرژی بدن، پیشگیری از سرماخوردگی و پیشگیری از بیماری های قلبی، عروقی اشاره کرد.

سوغات و صنایع دستی ایلام

فرهنگ زندگی عشیره ای و سنتی در ایلام از عواملی می باشد که باعث رشد و رونق صنایع دستی در این منطقه شده است. اگر در سفرهای خود سری به ایلام بزنید می توانید شاهد هنرها و صنایع دستی ای چون قالی بافی، گلیم نقش برجسته، نمد مالی، احرامی بافی، گیوه بافی، معرق روی چوب، بافت سیاه چادر، چیغ(چیت) بافی، جاجیم بافی، سفالگری و قلمزنی روی مس باشید.
در سفر به ایلام می توانید از صنایع و هنرهای دستی این شهر به عنوان سوغات استفاده کنید. البته سوغاتی های این شهر تنها به صنایع دستی آن ختم نمی شود و خوراکی های محلی ایلام را نیز دربرمی گیرد. از جمله این خوراکی ها که به عنوان سوغات خریداری می شوند می توان به حلوای بگل، نان ساجی، برساق، نان پپگ و نان گرده و شله کینه اشاره کرد.

 نقشه استان ایلام

در ادامه میتوانید نقشه استان ایلام را مشاهده نمایید.