قشم از جاذبههای گردشگری بسیاری برخوردار است کهه یکی از طبیعتهای بینظیر قشم، جنگل حرا میباشد. برای دیدن آن باید با قایق به آبهای خلیج فارس رفت و همچنین جنگل حرا، جزء میراث طبیعی کشور ایران محسوب میشود.جنگل حرا قشم در بین خشکی و دریا قرار دارد و یکی از بزرگترین جنگلهای ایران محسوب میشود. در حقیقت این جاذبه طبیعی بین جزیره قشم و استان هرمزگان واقع شده و به آن طلای سبز قشم میگویند. وجود درختان بسیار زیاد و انواع درختان گرمسیری که ریشههایی در آب دارند باعث محبوبیت چندین برابری جنگل حرا قشم شده است. این جنگل یک منبع اکولوژی مهم به حساب میآید که دیدن آن برای هر شخص عاشق طبیعت است، توصیه میشود.
در این مطلب قصد داریم شما را با جنگل حرا و ویژگیهای آن آشنا کنیم. یکی از معروف ترین جاذبه های گردشگری در این منطقه جنگل های حرا نام دارد. بسیاری از ما به واسطه کتب مدرسه با نام جنگل های حرا آشنا هستیم، اما تعداد اندکی از مردم با ویژگی های خاص و منحصر به فرد این جنگل ها آشنایی دارند. تصمیم گرفته ایم در این مقاله به معرفی جامع جنگل های حرا در جزیره قشم بپردازیم.

جنگل حرا در تنگه خوران و حدفاصل استان هرمزگان و جزیره قشم قرار دارد. از آنجا که قلاشم یکی از توابع استان هرمزگان است بنابراین می توان جنگل های مورد نظر را نیز جاذبه های طبیعی استان هرمزگان قلمداد کرد. تنگه خوران هم تنگه بسیار باریک و کوچکی است که جزیره قشم را از خاک ایران جدا کرده است. این تنگه، همسایه کوچکتر تنگه هرمز است. تنگه کلارنس نام دیگر تنگه خوران است که مسیر دسترسی به جزیره قشم و جنگل های حرا قمداد می گردد.
جنگل های حرا که با عنوان جنگل های مانگرو نیز شناخته می شود با وسعتی در حدود 7500 هکتار در بخش های قابل توجهی از آب های خلیج فارس دیده می شوند. جزیره قشم، بندر پل، جزیره هرمز، بندر خمیر، تیاب، جاسک و چابهار مناطق خاصی از آب های جنوب ایران هستند که هر کدام بخشی از جنگل های حرا را در خود جای داده اند، اما در این میان قشم با در بر گرفتن بیش از 2400 هکتار از این جنگل ها، سهم قابل توجهی نسبت به سایر مناطق دارد به همین علت معمولا از جنگل های مانگرو به عنوان جاذبه های طبیعت گردی جزیره قشم یاد می شود.
درختان حرا در میان بلوچی ها به -نمر- معروف است، اما مردم بندرعباس به احترام دانشمند ایرانی به آن ها -حرا- می گویند. برخی دیگر از اهالی جنوب کشور این درختان را -تول- می نامند و در اغلب کتب علمی به عنوان مانگرو شناخته می شوند. علم گیاه شناسی آن ها در تیره شاهپسند معرفی می کند، اما در زبان انگلیسی به عنوان Avicennia Marin نامگذاری شده اند. حرا یا مانگرو در میان ایرانیان متداول تر است.
جنگل حرا قشم در یک منطقه حفاظت شده قرار دارد. این جنگل به عنوان میراث طبیعی کشور ایران شناخته میشود و وسعت آن حدود ۸۵ هزار هکتار است. با توجه به مساحت بسیار زیاد این جنگل یکی از ذخایر زیست کشور ایران و همچنین به عنوان عجایب هفتگانه جزیره قشم به شمار میآید. این جنگل ساختار گیاهشناسی خاصی دارد که باعث شده تا به عنوان عجایب هفتگانه شناخته شود.
در واقع نام علمی این جنگل به معنی گیاهان شور پسند بوده که از نام دانشمند ایرانی ابن سینا گرفته شده است. طبق داستانها و افسانههای قدیمی جنگل حرا به واسطه اشک چشم انسان روییده و به همین دلیل تمام گیاهانی که در این منطقه رشد میکنند در آب شور هستند. لازم به ذکر است این جنگل را به نام جنگل دریایی نیز میشناسند و به دلیل اینکه تمامی گیاهان موجود در جنگل حرا با آب شور سازگاری دارد یک ساختار گیاهشناسی بسیار منحصر به فردی دارد.
در واقع گیاهان جنگل حرا با تصفیه آب شور از آن برای رشد استفاده مینمایند. به بیان دیگر پوست درختان این جنگل خاصیت تصفیه کنندگی آب را دارد، زمانی که آب شور به وسیله درختان تصفیه میشود در خروجی و طی فرایند زیستشناسی گیاه، به آب شیرین تبدیل میشود. گیاه حرا بسیار عجیب و شگفتانگیز است و در واقع این گیاه دارای برگهای چند میلیمتری بوده و گلهایی بسیار کوچک دارد. دانههای این گیاه بر روی درختان رشد میکند و سپس به نهالهای بزرگ تبدیل میشود و پس از رشد کردن، نهالها بر روی زمین میافتند و به درختی مستقل تبدیل خواهند شد.
به دلیل اینکه درختان سرسبز در آب فرو میروند و سپس به نهال تبدیل میشوند سطح آب کم میشود و تمامی مسافران و گردشگرانی که از این جنگل دیدن میکنند صحنههای بسیار زیبا و شگفتانگیز را مشاهده مینماید به طوری که تصور میشود جنگل بر روی سطح آب رشد کرده است. نگاه کردن بیشتر به این جنگل مانند تماشای فیلمهای علمی تخیلی خواهد بود. در واقع در زمان جزر، درختان از آب سر پدید میآورند و در زمان مد درختان تا نیمه در آب فرو خواهند رفت.
علت اصلی شگفتانگیز بودن این جنگل به دلیل جزر و مدهای موجود در آن است. درختان بسیار زیبا و سرسبزی در این جنگل وجود دارد، گویی که در بین انبوهی از چوب شروع به رشد کردهاند. چوبها ریشه درختان هستند که وارونه در آب قرار دارند و به واسطه مکانیزم طبیعی، آب شور را به آب شیرین تبدیل میکنند. طی این فرآیند رشد گیاه همچنان ادامه خواهد داشت و به دلیل وجود شرایط آب و هوایی مناسب در این منطقه رشد گیاهان متوقف نمیشود.
دلیل اصلی ارتفاع درختان جنگل حرا که در بعضی از مواقع تا ۶ متر نیز میرسد وجود آب و هوای استوایی است. از دیگر مزایا و ویژگیهای جنگل حرا طول عمر بسیار زیاد درختان بوده که در همه فصول دارای برگهای سبز هستند. در واقع به همین دلیل است که به این جنگل، جنگل همیشه بهار اطلاق میشود.

این گونههای گیاهی که در مناطق استوایی و نیمه استوایی رشد میکند دارای یک اکوسیستم بسیار منحصر به فرد است که در جهان به نام مانگرو یا با نام علمی اوسینا مارینا شناخته میشود. در واقع این اکوسیستم، سیستمی است که از زمینهای مرطوب تشکیل میشود و دارای گیاهان بینظیر و جانداران منحصر به فردی است که فقط میتوانند در برخی از شرایط اقلیمی رشد کنند. این جنگل و جنگل سواحل جنوبی استان هرمزگان از بزرگترین و وسیعترین نمونههای اکوسیستم مانگرو در جهان به شمار میآیند و به همین دلیل دارای اهمیت بسیار زیادی برای پژوهشگران است.
مهمترین گونههای گیاهی موجود در جنگل حرا گیاهان مانگرو هستند. این گیاهان نمیتوانند در دمای کمتر از ۵ درجه سانتی گراد به زندگی ادامه دهند و باید شوری آب بین بیست و سی و دو در هزار باشد. این گونهها جزء قویترین و مقاومترین گونههای گیاهی به شمار میآیند و با کمترین شرایط ممکن میتوانند در سواحل دریا رشد نمایند. در واقع مهمترین قسمتی که باعث شده تا این گونههای گیاهی شگفت انگیزترین و حیرتآورترین گیاهان روی کره زمین باشد، ریشههای کوتاه و کم عمق آنها است.
این ریشهها رو به بالا رشد میکند و تا ۳۰ سانتیمتر میتواند از سطح زمین بالاتر باشد. این گونههای گیاهی به واسطه ریشههای خود درخت، محاصره میشوند. به بیان دیگر ریشهها اقدام به تشکیل یک شبکه را میدهند و شرایط و مکان بسیار مناسبی را برای رشد گیاه و انواع جانوران در محیطهای باتلاقی به وجود میآورند. طی فرایند سیستمی این گیاهان، ریشههای موجود، شوری آب را کاهش میدهد و آب را مناسب برای تغذیه گیاه میکند. به طور کلی میتوان گفت جنگلهای حرا در طول شبانه روز دو بار در آب فرو میرود و بیرون میآید.
همین دلیل باعث میشود تا ماهیهای زیادی به سمت جنگل حرکت کنند و مکان بسیار مناسبی برای ماهیگیری به وجود بیاید. تکثیر این گونه از گیاهان به واسطه دانههای روی درخت مادر بوده که پس از مدتی، خود به یک نهال تبدیل میشود و سپس از درخت جدا شده و در داخل مرداب به رشد خود ادامه خواهد داد. حرا دارای برگهای بیضی شکل بوده که به رنگ سبز و براق است.
پشت این برگهای سبز و براق رنگ سفید و خاکستری را خواهیم دید. این برگها حدود ۵ تا ۷ و نیم سانتیمتر طول دارند. گیاه حرا دارای یک میوه بسیار زیبا و به شکل بادام است و گل این گیاه نیز بسیار کوچک بوده و در فصل مرداد قابل مشاهده است. رنگ گل این گیاه طلایی و دایره چهار گلبرگ بوده که هر گلبرگ آن حدود چند میلیمتر طول دارد. عطر بسیار شیرین و خنکی دارد و از چند متری بوی این گیاه قابل استشمام است.
جنگل حرا در سواحل جنوبی ایران قرار دارد و یکی از مهمترین و بهترین زیستگاهها برای زندگی انواع آبزیان و پرندگان و همچنین دوزیستان به شمار میآید. از مهمترین پرندگانی که در جنگل حرا وجود دارند میتوان به مرغ ماهی خوار، لک لک، مرغابی، مرغ پلیکان و انواع ماهیها و خرچنگها اشاره کرد. همچنین مار دریایی و نوعی صدف به نام کلینگ از دیگر آبزیان موجود در جنگل حرا هستند.
به دلیل تنوع بسیار زیاد آبزیان در جنگلهای حرا در منطقه قشم، این منطقه حفاظت شده بینالمللی شناخته میشود. همچنین این جنگل تحت عنوان ذخیرهگاه زیست و تالاب بینالمللی نیز معرفی میشود. به طور کلی میتوان گفت حدود ۸۰ درصد آبزیان خلیج فارس در زمان تخمریزی به این منطقه میآیند و این منطقه یکی از بزرگترین سیستمهای حیات وحش دریایی به حساب میآید.

درختان حرا قدمت بسیاری دارند و در تمام فصلها سرسبز هستند، به همین خاطر به جنگل همیشه بهار معروف میباشد. در ماه خرداد، درختان گلهای زرد رنگی میدهند که در میان برگ درختها، بسیار چشمگیر و زیبا میباشد. حرا به درختهایی که شاخ و برگ روشنی با ارتفاع ۳ تا ۶ متر دارند، گفته میشود. پوست درخت حرا دارای خاصیت تصفیه کنندگی میباشد، که آب دریا را میگیرد و با حذف نمک آن، بخش شیرین آب را جذب میکند.
دانه درخت حرا روی درخت جوانه میزند و بعد از جدا شدن از شاخه در گل و پای درختان میافتد و نهال جدیدی به وجود میآید. همین سبک رشد و تکثیر باعث به وجود آمدن جنگلی به این زیبایی شده است. برگ درختهای حرا باریک و بیضی شکل میباشد و میوه این درخت مانند بادام است که در فصل تابستان میتوان از آن استفاده کرد. جنگلهای حرا با آب شور دریا و جزر و مد سالها سازگاری خوبی دارند، بی دلیل نیست به آنها مقاومترین گونههای گیاهی میگویند. گیاهان حرا دارای ریشههای کوتاهی هستند و ریشههای فرعی آن به سمت بالا میرود و ۳۰ سانتیمتر رشد میکند.
بسیاری از بومیان و محلیان جزیره قشم از گیاه حرا به عنوان علوفه خشک برای حیوانات استفاده مینمایند. اما گیاه حرا برای درمان جذام بسیار مؤثر است. شیرههایی که در درون گیاه حرا قرار دارد برای درمان بیماریهای خشکی پوست و همچنین بیماریهای پوستی که در مناطق هرمزگان بیشتر به چشم میخورد استفاده میشود. گیاه حرا حتی در صنعت نیز مورد استفاده قرار میگیرد و از آن به عنوان چسب تخت و خمیر چوب استفاده میشود.
بومیهای این منطقه به هنگام مد، که درختان به زیر آب می روند، برای ماهیگیری به حرا میروند و عدهای دیگر به هرس درختان میپردازند، زیرا باعث پربارتر شدن درختها میشود. بومیان این منطقه میتوانند از آنها برای مصرف شخصی و حتی فروش استفاده کنند. اولین دهل قشم با چوب حرا ساخته شده است، زیرا تنه این درخت بسیار محکم میباشد. از دیگر کاربردهای درختان حرا این است که مانع از ایجاد طوفانهای دریایی و امواج میشوند، زیرا ریشه بسیار محکمی دارند و مانند یک سد طبیعی عمل میکنند. داخل آب و گل جنگل حرا، نمک و آهک وجود دارد که در گذشته مردم از گلهای درختان حرا، برای لاغری استفاده می کردند، به این ترتیب که گل را به بدن خود می مالیدند و خود را داخل آب جنگل میشستند.

جنگل حرا به عنوان تنها جنگلی شناخته میشود که برای بازدید از آن باید به آبهای شور خلیج فارس مسافرت داشته باشید و به واسطه دیدن این جنگل باید قایق سواری در میان آبهای خلیج فارس را تجربه کنید. این جنگل علاوه بر تمامی جاذبهها و جاهای دیدنی که دارد یکی از جلوههای کمیاب طبیعت به شمار میآید که تنها نمونه آن را در برخی از نقاط جهان میتوانیم ببینیم.
در حقیقت جنگل حرا به عنوان یکی از بزرگترین اکوسیستمهای طبیعی شناخته میشود که جاذبه جهانی دارد و به عنوان میراث طبیعی کشور ایران معرفی میشود. این جنگل به عنوان انبوهترین و وسیعترین جنگل حرای کشور است. به بیان دیگر رمز پایداری و رشد گیاهان موجود در جنگل حرا ساختار و فرایند اکو سیستمی است که میتواند آب شور دریا را به آب شیرین تبدیل کند. نکته جالب و حائز اهمیت این است که از حدود ۴ هزار میلیارد تکرار وسعت جنگلهای جهان تنها ۱۵ میلیون هکتار آن از گیاهان حرا پوشیده شدهاند.
منطقههای جنوب ایران چون دارای آب و هوای گرمی میباشند، بهترین زمان برای سفر اواخر پاییز یا اوایل بهار است؛ همچنین قیمت تور قشم در این ایام افزایش پیدا می کند. برای بازدید از جنگل حرا جزر و مد را در نظر بگیرید. جزر و مد در جنگل حرا تقریباً هر ۶ ساعت یک بار اتفاق میافتد. اگر در این زمان قایقی در جنگل باشد، به احتمال زیاد گیر خواهد افتاد. به طور کلی بهترین ساعت برای بازدید از جنگل حرا، در طول روز میباشد، زیرا در شب فقط میتوان به تماشای دریا رفت. معمولاً بازدید از جنگل حرا از ساعت ۸ صبح تا ۱۸ عصر میباشد.
جنگل حرا جزء مناطق حفاظت شده ایران و همچنین ذخیرهگاههای زیست کره میباشد. پس باید به هنگام بازدید از آن بسیار مراقب بود و در حفظ آن کوشید. این جنگل محل زندگی حیوانات زیادی است پس آرامش و سکوت جنگل را به هم نزنید. به هنگام بازدید از جنگل حرا، به توصیههای راهنما به دقت گوش کنید. به لانه و آشیانه پرندگان و موشها هرگز دست نزنید و تخم پرندگان را برندارید. از دیگر نکات مهم به هنگام بازدید از جنگل حرا، این است که به هیچ عنوان شکار نکنید. به هنگام بازگشت از جنگل زبالههای خود را حتماً جمع کنید. با رعایت همه این نکات هم شما لذت خواهید برد و هم امانتدار خوبی برای آیندگان خواهیم بود.

برگ های درختان حرا دوکی شکل هستند و رنگ سبز روشن دارند، اما بخش پایین آن ها به رنگ سفید و خاکستری است. گل های این درخت نیز بسیار ریز و طلایی رنگ بوده و عطر دل انگیزی دارند. میوه درختان حرا به -خرک- یا -کنگ- معروف است و به بادامی شکل هستند.
این درختان دارای خواص و فواید ذیل هستند:
زمانیکه از طریق بزرگراه خلیج فارس به سمت جنگل های حرا می روید در میان راه به مقبره شاه شهید می رسید که برای بومیان منطقه و در میان اهالی جزیره قشم از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. بنابراین بهتر است توقفی چند دقیقه ای برای زیارت این مقبره داشته باشید. در میان راه می توانید از جزیره ناز نیز بازدید کنید. این جزیره دومین توقفگاه شما از جزیره قشم تا جنگل های حراست. در این جزیره از بازی های آبی گرفته تا شتر سواری، آفرود سواری، پاراگلایدر، چتر بازی و … را می توانید تجربه کنید. نفتکش به گل نشسته عربستانی نیز گزینه دیگری است که می توانید در مسیر دسترسی به جنگل حرا از آن بازدید کنید.
در این میان قایق سواری در اطراف جنگل های حرا بهترین تفریح ممکن خواهد بود. شما در این میان می توانید جزر و مد ملایم آب را به همراه تغییر وضعیت درختان نظاره گر باشید. دریای بیکران و آب های زلال خلیج فارس بهترین منظره ای است که از پس جنگل های حرا به سمت افق کشیده شده اند.
در زمانی که آب در پایینترین سطح خود قرار دارد میتوانید ریشههای درختان در هم تنیده را ملاحظه کنید و محیطهای باتلاقی و لجنزار را ببینید که درختان با چه اکوسیستم قوی از بین آنها رشد کردند. از دیگر تفریحات جنگل حرا میتوان به دیدن پرندگان در سکوت اشاره کرد، اگر علاقهمند به این مخلوقات رنگارنگ هستید میتوانید از جنگل حرا که یکی از مهمترین مناطق پرندهنگری است استفاده کنید.
بهترین زمان برای دیدن پرندههای مختلف در جنگل حرا ماه آذر و ماه بهمن است. زمانی که اقدام به سفر به جنگل حرا میکنید اولین منظرههایی که نظر شما را جلب میکند، مقبره شاه شهید است. این مقبره در ۱۱ کیلومتری قشم قرار دارد و بر روی یک تپه و رو به دریا و در سواحل جنوبی جزیره قرار گرفته است. از دیگر تفریحات بسیار لذت بخش در جنگل حرا شتر سواری به شمار میآید.

سفر به جزیره قشم در فصل تابستان برای کسانی که به هوای گرم و مرطوب عادت ندارند مناسب نیست البته این را هم بدانید که جزیره قشم از رطوبت کمتری در مقایسه با سایر جزایر جنوبی برخوردار است با این حال نباید از این واقعیت غافل گردید که هزینه مسافرت به جزیره قشم در فصل تابستان به شدت کاهش می یابد.
در این میان آب و هوا حرف اول را می زند. فصل زمستان و بخصوص دی ماه و بهمن ماه بهترین زمان ممکن برای مسافرت به جزیره قشم هستند، اما نیمه دوم آذر ماه به همراه اسفند و نیمه اول بهار نیز شرایط مناسبی برای سفر به جزیره قشم و بازدید از جنگل های حراست. برای اقامت و همچنین اسکان در اطراف این جنگل زیبا میتوانیم کمپی در نزدیکی آن احداث نمایید و برای مدتی به دور از شلوغی و ازدحام شهر باشید.
تنها راه رسیدن به جنگلهای حرا عبور از مسیرهای آبی است و از راه خشکی به این جنگل دسترسی ندارد. توجه داشته باشید در زمان بازدید و سفر به این جنگل حتماً باید با افرادی که به منطقه آشنایی کامل دارند هم مسیر شوید. چرا که تنها افراد بومی و محلی میتوانند آب راههای کوچک و گوناگون جنگل را شناسایی کنند. این جنگل به عنوان یک نمونه بارز و زنده از عجایب طبیعت به شمار میآید که در آن درختان بسیار بلند و سر به فلک کشیده که ریشه در آب دارند را میبینیم.
سطح آب این جنگل در حالت معمولی حدود یک و نیم متر است و زمانی که مد در این جنگل اتفاق میافتد شاهد هجوم بسیاری از ماهیها به این جنگل هستیم. پرندگانی نظیر اگرت ساحلی، اگرت بزرگ، حواصیل هندی، کفچه نوک تیز، سلیم خاکستری این زیستگاه را به عنوان محل زندگی خود انتخاب میکند. همچنین جنگلهای حرا محل مناسبی برای رشد سخت پوستان و نرم تنها است.
اگر مرکز جزیره قشم را در نظر بگیریم بنابراین فاصله آن تا جنگل های حرا به 74 کیلومتر می رسد. این مسافت را تقریبا می توانید در مدت زمان یک ساعت و پنج دقیقه سپری کنید البته اگر بین راه هیچ گونه توقفی نداشته باشید.
شما از راه خشکی نمی توانید به جنگل های حرا برسید چرا که این جنگل ها در میان آب های جنوب محصور شده اند و بخش قابل توجهی از آن ها نیز به صورت منطقه محافظت شده درآمده اند. برای اینکه به جنگل های حرا دسترسی داشته باشید ابتدا باید به قشم بروید و سپس راهی روستای سهیلی شوید. در این روستا قایق های بسیار زیادی منتظر گردشگران هستند تا آن ها را به سمت جنگل های منطقه ببرند.
باتوجه به اینکه عمق آب در این مناطق از یک و نیم متر بیشتر نمی شود لازم نیست نگران برخی از مسائل باشید. این درختان در زمان جزر و مد صحنه زیبایی را تشکیل می دهند چرا که همزمان با افزایش میزان عمق آب همانند درختان شناور به نظر می رسند، اما زمانی که عمق آب کمتر می شود حتی ریشه درختان نیز قابل رویت خواهد بود. البته در زمان جزر و مدهای طوفانی صرفا می توانید از فواصل دور این مناظر را نظاره گر باشید.

سخن پایانی
مشاهده درختان بزرگ و تنومند که ریشه در آب دارند برای ما بسیار عجیب است چرا که ما همیشه درخت را یک موجود زنده در دل خاک تصور میکنیم. به همین دلیل وقتی درختانی با ساقه و ریشههای عظیمی در آب میبینیم بسیار شگفتزده خواهیم شد. جنگل حرا در قشم یکی از جنگلهایی است که در آبهای نیلگون خلیج فارس قرار دارد و پوشیده از درختان ریشه در آب دارد. در زمان سفر به جنگل حرا در قشم، گوشهای از جهان طبیعت را به شکلی کاملاً متفاوت خواهید دید. این جهان متفاوت در منطقه جغرافیایی خلیج فارس و در جزیره قشم قرار گرفته و گیاهان با اقلیمهای بسیار متفاوت با یک اکوسیستم بینظیر در کنار یکدیگر یک دنیای اعجایانگیز را به وجود آوردهاند.
جنگل حرا از زیباترین جاذبههای طبیعی در ایران است. افراد زیادی برای دیدن این جنگل به قشم سفر میکنند. اگرشما هم اهل ماجراجویی هستید و میخواهید در سفر، لذت بسیار زیادی ببرید، پیشنهاد میشود به قشم سفر کنید و از دیدن جنگل حرا بیبهره نمانید. در این مطلب قصد داشتیم شما را بیشتر با جنگل حرا آشنا کنیم. از اینکه تا پایان این مطلب همراه ما بودید سپاسگزاریم.